بانوان باید بیشتر مواظب کم خونی باشند!

این وضعیت با کاهش گلبول‌های قرمز سالم یا هموگلوبین در خون تعریف می‌شود. کم خونی می‌تواند زندگی بانوان را تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل نیازمند توجه ویژه است. دلایل اصلی این امر به ویژگی‌های فیزیولوژیکی زنان مانند سیکل قاعدگی، بارداری و زایمان مربوط می‌شود که آن‌ها را مستعدتر به از دست دادن آهن و بروز کم خونی می‌کند. آگاهی از این مشکل برای بانوان بسیار ضروری است.

کم خونی چیست و چرا کم خونی در زنان شایع‌تر است؟

برای درک بهتر این مسئله، ابتدا به تعریف کم خونی و دلایل شیوع بیشتر آن در میان بانوان می‌پردازیم.

تعریف ساده کم خونی (Anemia)

خون ما حاوی گلبول‌های قرمز است که وظیفه حیاتی حمل اکسیژن از ریه‌ها به تمام سلول‌های بدن را بر عهده دارند. این عمل از طریق پروتئینی به نام هموگلوبین (Hemoglobin) انجام می‌شود. هرگاه تعداد گلبول‌های قرمز سالم یا میزان هموگلوبین از حد طبیعی کمتر شود، وضعیت کم خونی یا آنمی رخ می‌دهد. در نتیجه، اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها مختل شده و علائم مختلفی بروز می‌کند. این مشکل می‌تواند از یک وضعیت خفیف تا کم خونی شدید متغیر باشد.

دلایل شیوع بیشتر کم خونی در بانوان

کم خونی در زنان به دلایل متعددی شایع‌تر است:

• قاعدگی: از دست دادن خون به صورت ماهانه، به خصوص در صورت خونریزی‌های شدید، می‌تواند منجر به کاهش ذخایر آهن و بروز کم خونی فقر آهن شود.
• بارداری: نیاز بدن به آهن برای رشد جنین و جفت به شدت افزایش می‌یابد. اگر این نیاز تأمین نشود، مادر در معرض کم خونی قرار می‌گیرد. کم خونی شدید در زنان باردار می‌تواند برای مادر و جنین خطرآفرین باشد.
• زایمان: از دست دادن خون حین زایمان نیز می‌تواند عامل بروز یا تشدید کم خونی باشد.
• دوران شیردهی: نیاز به مواد مغذی، از جمله آهن، در این دوران نیز بالاست.
• رژیم‌های غذایی نامناسب: رژیم‌های فاقد منابع کافی آهن، ویتامین ب۱۲ یا فولات، خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می‌دهند.

انواع کم خونی و نشانه‌های آن در بانوان

شناخت انواع و علائم کم خونی به تشخیص و درمان زودهنگام کمک می‌کند.

شایع‌ترین انواع کم خونی در زنان

1. کم خونی ناشی از فقر آهن: این نوع، شایع‌ترین شکل کم خونی، به ویژه در زنان است و به دلیل کمبود ذخایر آهن بدن ایجاد می‌شود. آهن برای ساخت هموگلوبین ضروری است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) در این باره می‌گوید:

"Iron deficiency is the most common and widespread nutritional disorder in the world. As well as affecting a large number of children and women in developing countries, it is the only nutrient deficiency which is also significantly prevalent in industrialised countries. The numbers are staggering: 2 billion people – over 30% of the world’s population – are anaemic, many due to iron deficiency, and in resource-poor areas, this is frequently exacerbated by infectious diseases

ترجمه: کمبود آهن شایع‌ترین و گسترده‌ترین اختلال تغذیه‌ای در جهان است. علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن تعداد زیادی از کودکان و زنان در کشورهای در حال توسعه، این تنها کمبود ماده مغذی است که به طور قابل توجهی در کشورهای صنعتی نیز شایع است. اعداد حیرت‌انگیز هستند: ۲ میلیارد نفر – بیش از ۳۰ درصد از جمعیت جهان – کم خون هستند، بسیاری به دلیل کمبود آهن، و در مناطق کم‌برخوردار، این وضعیت اغلب با بیماری‌های عفونی تشدید می‌شود. این گفته اهمیت جهانی و گستردگی کم خونی در زنان به دلیل فقر آهن را برجسته می‌سازد.

1. کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ب۱۲ : ویتامین ب۱۲ برای تولید گلبول‌های قرمز سالم و عملکرد سیستم عصبی حیاتی است. کمبود آن منجر به کم خونی مگالوبلاستیک می‌شود.
2. کم خونی ناشی از کمبود فولات: فولات (ویتامین ب۹) نیز برای ساخت گلبول‌های قرمز سالم ضروری است و کمبودش به کم خونی مگالوبلاستیک می‌انجامد. این ویتامین در بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد.

علائم عمومی کم خونی در بانوان

علائم بسته به شدت کم خونی متفاوت است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• خستگی و ضعف مفرط
• رنگ پریدگی پوست، لب‌ها و بستر ناخن‌ها
• تنگی نفس هنگام فعالیت
• سرگیجه و سیاهی رفتن چشم
• تپش قلب
• سردی دست و پا
• سردرد
• شکنندگی ناخن‌ها و ریزش مو.

علائم کم خونی شدید در بانوان که نیاز به توجه فوری دارند

برخی نشانه‌ها هشداردهنده هستند و باید جدی گرفته شوند. اگر هر یک از علائم کم خونی شدید در بانوان را تجربه کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:

• تنگی نفس شدید (حتی در حالت استراحت)
• درد یا احساس فشار در قفسه سینه
• ضربان قلب بسیار سریع یا نامنظم
• غش کردن یا احساس نزدیک به غش
• رنگ پریدگی بسیار شدید
• تمایل به خوردن مواد غیرخوراکی مانند خاک یا یخ (پیکا - Pica)، که گاهی در کم خونی شدید در بانوان به ویژه از نوع فقر آهن مشاهده می‌شود.
• تورم یا درد زبان.

شناخت این علائم برای اقدام به‌موقع در موارد کم خونی شدید در بانوان حیاتی است.

تشخیص و درمان کم خونی در زنان

تشخیص و درمان به‌موقع کم خونی در زنان برای جلوگیری از عوارض آن ضروری است.

روش‌های تشخیص کم خونی

پزشک با بررسی سوابق، معاینه و آزمایش‌های لازم، کم خونی را تشخیص می‌دهد:

• آزمایش شمارش کامل خون (CBC - Complete Blood Count): اصلی‌ترین آزمایش برای بررسی تعداد گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و سایر شاخص‌های خونی است.
• آزمایش‌های تکمیلی: برای تعیین نوع و علت کم خونی، ممکن است آزمایش‌هایی مانند اندازه‌گیری سطح فریتین (Ferritin) (پروتئین ذخیره‌کننده آهن)، سطح آهن، ویتامین ب۱۲ و فولات تجویز شود.

اصول کلی درمان کم خونی در بانوان

درمان بستگی به نوع، علت و شدت کم خونی دارد و هدف آن افزایش هموگلوبین و درمان علت زمینه‌ای است.

درمان کم خونی فقر آهن

• مکمل‌های آهن خوراکی: رایج‌ترین درمان، مصرف قرص یا کپسول آهن طبق دستور پزشک است.
• توصیه‌های غذایی: مصرف منابع غنی از آهن مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، جگر، حبوبات (عدس، لوبیا) و سبزیجات برگ سبز تیره (اسفناج) توصیه می‌شود.
• اهمیت ویتامین C: مصرف ویتامین C (مانند مرکبات) به افزایش جذب آهن گیاهی کمک می‌کند.

درمان سایر انواع کم خونی

• برای کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ب۱۲ یا فولات، مکمل‌های مربوطه تجویز می‌شود.
• در موارد کم خونی شدید در زنان، ممکن است نیاز به تزریق آهن یا خون باشد.

پیشگیری از کم خونی در بانوان: راهکارهای طلایی

پیشگیری از کم خونی در بانوان با رعایت نکات زیر امکان‌پذیر است:

• رژیم غذایی متعادل: مصرف منظم مواد غذایی غنی از آهن، ویتامین ب۱۲ و فولات.
• توجه به نیازهای دوران خاص: در دوران قاعدگی، بارداری و شیردهی، به دریافت کافی آهن توجه ویژه شود و در صورت لزوم با مشورت پزشک از مکمل استفاده گردد.
• غربالگری و آزمایش‌های دوره‌ای: انجام آزمایش خون منظم، به خصوص برای زنانی که در معرض خطر کم خونی هستند.
• مشورت با پزشک برای مصرف مکمل‌ها: از مصرف خودسرانه مکمل‌ها بپرهیزید.
• مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: درمان بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به کم خونی شوند، برای پیشگیری از کم خونی شدید مهم است.

نتیجه‌گیری؛ توجه به کم‌خونی، قدم اول سلامت بانوان

کم خونی در زنان یک مشکل بهداشتی مهم است که می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. از خستگی مزمن تا عوارض جدی‌تر در دوران بارداری، این عارضه نیازمند توجه جدی است. خوشبختانه، بسیاری از انواع آن، به ویژه کم خونی فقر آهن، قابل پیشگیری و درمان هستند.

آگاهی از دلایل، شناخت علائم عمومی و هشدارهای مربوط به کم خونی شدید در بانوان و پیروی از یک رژیم غذایی سالم، گام‌های اساسی در مقابله با این مشکل به شمار می‌روند. مراجعه منظم به پزشک و انجام بررسی‌های لازم، به خصوص در دوره‌های حساس زندگی، برای حفظ سلامتی و پیشگیری از کم خونی ضروری است. با مراقبت صحیح، بانوان می‌توانند زندگی پر انرژی و سالمی داشته باشند.

منابع:

• https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/anemia
• https://www.who.int/nutrition/topics/ida/en/