بازار نفت ایران زیر سایه تهدید‌ها به کدام سمت می‌رود؟
در این جنگ، دشمن کم از فریب تهدید نفتی علیه ایران استفاده نکرد.
تریبون اقتصاد_مهفام سلیمان‌بیگی_ایران و آمریکا درگیر مذاکرات فنی هسته ای هستند تا بلکه با حصول نتیجه ای، تحریم های اقتصادی ایران برداشته شود. اما اگر این توافق به هر دلیلی عملی نشود و یا تعویق طولانی مدت داشته باشد، شرایط فروش نفت ایران چگونه خواهد بود؟
به گزارش اکونگار، با روی کار آمدن ترامپ، آمریکا شمشیر تحریم را از غلاف بیرون کشید اما این‌بار فشار حداکثری با موانعی جدی روبه‌رو شده است؛ چین فعلا در برابر واشنگتن ایستاده، عربستان دیگر همراهی سابق را ندارد و اوپک‌پلاس هم مسیر خود را می‌رود. با این حال از نگاه کارشناسان کاهش تقاضا برای نفت در جهان وضعیت بسیار شکننده‌ای ایجاد کرده است. تاجایی که هر تصمیم تازه‌ای از سوی اروپا یا چین یا هر سیاست جدیدی درباره روسیه میتواند ورق را در بازار جهانی نفت به کل برگرداند.
از زمان انتخابات آمریکا، اخبار متعددی درباره صادرات نفت ایران منتشر شده است؛ اخباری که نشان میدهد دولت ایالات متحده بار دیگر تلاش میکند جریان فروش نفت ایران را محدود کند. وزارت خزانه‌داری آمریکا روز دوشنبه ۶ اسفند ۱۴۰۳ (۲۴ فوریه ۲۰۲۵) اعلام کرد که بیش از ۳۰ فرد و نهاد را که در شبکه فروش و حمل‌ونقل نفت ایران فعال‌اند، تحریم کرده است.
اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا، در بیانیه‌ای تأکید کرد که ایالات متحده از تمام ابزارهای ممکن برای هدف قرار دادن زنجیره تأمین نفت ایران استفاده خواهد کرد. به گفته وی، هر فرد یا شرکتی که با نفت ایران معامله کند، در معرض تحریم‌های سنگین قرار خواهد گرفت. فهرست جدید شامل شرکت‌هایی در امارات، هنگ‌کنگ، هند و چین، اپراتورهای نفتکش و حتی مقامات ارشد صنعت نفت ایران، از جمله حمید بورد، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، و عباس اسدروز، مدیر شرکت پایانه‌های نفتی ایران است.
دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری (OFAC) در بیانیه‌ای اعلام کرد که این تحریم‌ها بخش‌های کلیدی تجارت نفت ایران را هدف گرفته است، از واسطه‌های فروش نفت گرفته تا اپراتورهای نفتکش و بانک‌هایی که نقل‌وانتقال مالی این معاملات را تسهیل می‌کنند. برخی از این نهادها در حوزه بیمه و کشتیرانی فعالیت دارند و نقش کلیدی در دور زدن تحریم‌های پیشین ایفا کرده‌اند. این بار آمریکا می‌خواهد راه‌های فرار از تحریم را تا حد ممکن ببندد.
به گفته مقامات آمریکایی، بخشی از تحریم‌های جدید بر شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی متمرکز شده است که با استفاده از روش‌های پنهان‌سازی محموله‌ها و خاموش کردن سیستم‌های رهگیری کشتی‌ها، نفت ایران را جابه‌جا می‌کنند. این روش که با عنوان “شبح‌رانی” شناخته میشود، در سال‌های اخیر باعث شده که بخشی از نفت ایران بدون شناسایی به بازارهای آسیایی برسد.
اما این فقط یک طرف ماجراست. واشنگتن میتواند فهرست تحریم‌ها را هرچقدر که بخواهد طولانی‌تر کند، اما آیا بازار جهانی نفت هم به این سادگی تحت کنترل آمریکا قرار می‌گیرد؟ شواهد نشان میدهد که موانع متعددی پیش‌روی اجرای این سیاست‌ها قرار دارد. از تغییر رویکرد عربستان گرفته تا مقاومت چین و حتی محدودیت‌های داخلی آمریکا در بخش تولید نفت، همه و همه ممکن است برنامه ترامپ را با دشواری‌هایی مواجه کنند.
فشارهای داخلی و احتمال مخالفت‌های کنگره
در کنار برخی شرایط خارجی که به نسبت دوره قبلی ریاست جمهوری ترامپ فرق کرده است، چالش‌های داخلی نیز ممکن است سیاست او را با مشکل مواجه کند. در هفته‌های اخیر، اختلاف‌نظرهایی در کنگره آمریکا درباره نحوه اجرای تحریم‌ها شکل گرفته است.
طرحی که مایک لاولر، نماینده جمهوری‌خواه، و شیلا شرفیلوس-مک‌کورمیک، نماینده دموکرات، ارائه داده‌اند، شامل اعمال تحریم‌های جدید علیه شرکت‌های خارجی است که در صادرات یا فروش نفت غیرقانونی ایران نقش دارند. این تحریم‌ها بانک‌ها، مؤسسات مالی، شرکت‌های بیمه، و حتی اپراتورهای بندری را نیز در بر می‌گیرد.
با این حال، برخی از نمایندگان دموکرات در کنگره نگران هستند که فشار بیش از حد بر صنعت حمل‌ونقل و بانک‌های خارجی، به افزایش هزینه‌های انرژی در بازار جهانی منجر شود. برخی کارشناسان اقتصادی در جلسات استماع کنگره هشدار داده‌اند که تحریم‌های سختگیرانه میتواند باعث کمبود عرضه در بازار شود و قیمت نفت را افزایش دهد، که این موضوع مستقیماً بر قیمت بنزین در آمریکا تأثیر خواهد گذاشت.
در این میان، برخی از شرکت‌های آمریکایی فعال در صنعت انرژی و بیمه‌های دریایی نیز از افزایش ریسک‌های تحریم‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند. برخی از این شرکت‌ها بیم آن دارند که تحریم‌های جدید موجب شود که کشتی‌ها و نفتکش‌های تحت پوشش آنها، از سوی مقامات آمریکایی مورد بررسی و پیگرد قرار گیرند، که این مسأله میتواند تجارت جهانی نفت را دچار اختلال کند.
عربستان؛ متحد دیروز، شریک نامطمئن امروز
در دوره قبلی فشار حداکثری، عربستان با افزایش تولید نفت، به واشنگتن کمک کرد. اما حالا شرایط تغییر کرده است. اگرچه طبق آنچه مشاوران ترامپ به وال استرین ژورنال گفته بودند، او ممکن است قصد کند برای جلب حمایت ریاض مستقیماً به عربستان سفر کند، اما سعودی‌ها دیگر مانند گذشته همراه نیستند. در پس آخرین تغییرا سیاست های عربستان، ریاض بر کاهش تنش‌ها و پروژه‌های اقتصادی بزرگی مانند نئوم تمرکز کرده که به قیمت بالای نفت وابسته‌اند. همچنین، سیاست کاهش تولید اوپک پلاس مانع افزایش عرضه است.
چین؛ مشتری‌ای که به این راحتی کنار نمی‌رود
تشدید برخی از تحریم‌های آمریکا در دوره بایدن نیز نتوانست مانع از فروش نفت ایران به چین شود. حالا اما ترامپ امید دارد که با هدف قرار دادن بنادر و شرکت‌های چینی، مسیر صادرات نفت ایران را مسدود کند اما ظاهرا این کار آسانی برایش نخواهد بود.
رویترز مدتی پیش گزارش داده است که چین تحریم‌های آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسد و شرکت‌های این کشور همچنان بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران هستند. بلومبرگ نیز فاش کرده که برخی ترمینال‌های خصوصی چین، از جمله ترمینال‌های دونگ‌یینگ و هویژو، همچنان محموله‌های نفتی ایران را دریافت می‌کنند.
در ماه‌های اخیر، پالایشگاه‌های مستقل چینی راهکارهای خلاقانه‌ای برای دور زدن تحریم‌ها پیدا کرده‌اند. از جمله، انتقال محموله‌ها از کشتی به کشتی در آب‌های آزاد و استفاده از ترمینال‌های کوچک‌تر که تحت کنترل شرکت‌های خصوصی هستند.
بر اساس داده‌های گمرکی، واردات نفت ایران و روسیه در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۵ درصد از کل واردات نفت چین را تشکیل داده است. این یعنی حتی با وجود تشدید تحریم‌ها، چین همچنان نفت ایران را خریداری میکند و مسیرهای جدیدی برای تداوم این تجارت پیدا خواهد کرد.
چالش صنعت نفت شیل در آمریکا
علاوه بر تمام این‌ها، ترامپ در روزهای آغاز به کارش به افزایش تولید نفت شیل امید داشت اما شرکت‌های آمریکایی نشان دادند به دلیل تجربه بحران مالی گذشته، محتاطانه عمل می‌کنند و تمرکز آنها بر سودآوری است، نه تولید بیشتر. اگر تولید داخلی آمریکا رشد نکند، قیمت نفت و بنزین بالا می‌رود، که میتواند به ضرر ترامپ در انتخابات تمام شود.
با تمام این چالش‌ها، آمریکا به‌دنبال مسیرهای جدیدی برای تشدید تحریم‌هاست، اما موفقیت این سیاست‌ها همچنان نامشخص است.
آینده بازار نفت ایران را این دو عامل تعیین می‌کنند
سید حمید حسینی، رئیس سابق هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت و گاز گمان نمی کند که فشارهای جدید امریکا بتواند بازار فروش نفت ایران را دگرگون کند مگر به دو شرط.
او به اکونگار توضیح میدهد که تحریم‌های جدید معمولاً در کوتاه‌مدت تأثیراتی ایجاد می‌کنند و موجب بروز برخی مشکلات و وقفه‌ها در روند صادرات می‌شوند اما در نهایت، ما فرآیند بارگیری را متوقف نمی‌کنیم. به این معنا که برای بارگیری نفت، لزوماً نیازی نیست که نفت از پیش به فروش رسیده باشد یا مشتری مشخصی برای آن وجود داشته باشد. ما سعی می‌کنیم حداکثر ظرفیت ممکن برای صادرات را حفظ کنیم. به گفته او در حال حاضر نیز تعداد زیادی کشتی تحریمی در اختیار داریم که از آنها به‌عنوان مخازن ذخیره نفت استفاده می‌کنیم. در شرایط مناسب، بعد از گذشت مدتی، نفت به فروش می‌رسد. برای نمونه، در ماه ژانویه با مشکلاتی مواجه شدیم، اما در ماه فوریه توانستیم بر این مشکلات غلبه کنیم و صادرات را افزایش دهیم.
از نگاه این تحلیلگر تحریم‌های آمریکا با وجود سختگیرانه بودن، دیگر برای ما فلج‌کننده نیستند. حسینی میگوید:«تحریم‌های آمریکا دشوار هستند، اما درصورتی که بتوانیم دو عامل مهم را مدیریت کنیم، این تحریم‌ها فلج‌کننده نخواهند بود. نخست اینکه نباید اجازه دهیم اروپا برعلیه ما شود و تحریم‌های سازمان ملل مجدداً اعمال شود، زیرا در این صورت، مکانیزم ماشه فعال خواهد شد. دوم اینکه روابط ما با چین نباید به گونه‌ای پیش رود که این کشور تحت فشارهای آمریکا، همکاری خود را با ما کاهش دهد. اگر این دو عامل تحت کنترل باشند، نگرانی چندانی وجود نخواهد داشت. حتی در شرایط فعلی نیز توانسته‌ایم نفت را به فروش برسانیم».
حسینی در ادامه تصریح می کند که چین و آمریکا درگیر یک جنگ تجاری هستند. در همین راستا کمی پیش هم دونالد ترامپ اعلام کرد که به جای ۱۰ درصد، ۲۰ درصد تعرفه‌های وارداتی چین را افزایش خواهد داد. از نگاه او این جنگ تجاری و چالش‌های ناشی از آن در روابط آمریکا و چین، به نفع ما تمام خواهد شد.
به گفته حسینی اگر اختلافات چین و آمریکا حل نشود، یا چالش‌های میان اروپا و آمریکا افزایش یابد، این وضعیت میتواند فرصت‌هایی را برای ایران ایجاد کند. برای مثال، هفته گذشته شاهد آن بودیم که مذاکرات میان اروپا و آمریکا دچار تغییراتی شد و وزیر امور خارجه آلمان سیگنال‌های مثبتی درخصوص احیای برجام ارسال کرد. بنابراین، اگر بتوانیم یک دیپلماسی اقتصادی فعال داشته باشیم و اجازه ندهیم که دو اتفاق مذکور رخ دهد، تحریم‌های آمریکا تأثیر جدی نخواهد داشت. البته این بدان معنا نیست که این تحریم‌ها کاملاً بی‌اثر خواهند بود، اما تأثیر آنها محدود خواهد بود.
وابستگی تحقق بودجه ۱۴۰۴به وضعیت روسیه
رئیس سابق هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت و گاز در پاسخ به اینکه منظورش از تاثیر محدود و کوتاه‌مدت بر بازار دقیقا چیست و آیا میتوان فروش نفت بودجه 1404 را محقق کرد؟، عنوان میکند:« ما همیشه برای این شرایط راه‌حل‌هایی پیدا می‌کنیم. تجربه نشان داده است که اگر یک بندر تحریم شود، بنادر دیگر جایگزین آن خواهند شد. اگر یک کشتی تحریم شود، کشتی‌های دیگری جایگزین خواهند شد. این مسائل باعث نمی‌شود که ما فرآیند بارگیری را متوقف کنیم، زیرا صادرات ما همچنان در جریان است. در حال حاضر نیز تقاضای نفت در آسیا بالاست، به‌ویژه به دلیل کاهش صادرات نفت روسیه. بنابراین، مشکلی برای فروش نفت وجود ندارد. ممکن است در برخی ماه‌ها، میزان فروش کاهش یابد، اما در ماه‌های بعد این کاهش جبران خواهد شد. ما از مزیت ذخیره‌سازی برخورداریم و می‌توانیم نفت را در مخازن نگه داریم تا در شرایط مناسب‌تری آن را به فروش برسانیم. با تمام این‌ها اینکه ایران بتواند برای سال اینده به اندازه‌ای که در بودجه پیش‌بینی کرده نفت بفروشد، تا حد زیادی به تحولات جهانی بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال، اگر جنگ میان روسیه و اوکراین پایان یابد و تحریم‌های روسیه لغو شود، این کشور میتواند صادرات نفت خود را افزایش دهد و درنتیجه، بازار با کاهش تقاضا روبه‌رو خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی‌ها، در سال ۲۰۲۷ تقاضای جهانی نفت حدود ۱.۴ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت اما اگر روسیه به بازار بازگردد، میزان عرضه نیز بالا خواهد رفت. همچنین، اوپک پلاس تصمیم گرفته است که به بازار بازگردد و عراق نیز در حال افزایش صادرات نفت خود از منطقه اقلیم کردستان است. این عوامل ممکن است موجب کاهش تقاضای جهانی برای نفت ایران شوند».
سراشیبی طلای سیاه
از نگاه حسینی مجموع این عوامل و کاهش اخیر قیمت نفت موجب میشود نگرانی‌‌هایی درباره تقاضای جهانی به وجود بیاید. او توضیح میدهد:« قیمت نفت اخیراً کاهش داشته است. زمانی که ترامپ روی کار آمد، قیمت نفت حدود ۷۴ تا ۷۶ دلار بود، اما اکنون به ۷۲ دلار کاهش یافته است. این کاهش نشان میدهد که باید نگران تقاضای جهانی باشیم، زیرا اقتصاد جهانی با چالش‌هایی مانند جنگ تعرفه‌ای و کاهش رشد اقتصادی مواجه است. اگر تعرفه‌های تجاری افزایش یابد، رشد اقتصادی چین نیز کاهش پیدا خواهد کرد. ازآنجایی‌که چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان است، این کاهش رشد اقتصادی میتواند بر بازار نفت تأثیر بگذارد. علاوه بر این، اگر تولیدکنندگانی مانند آمریکا، کانادا، برزیل و کشورهای آفریقایی تولید خود را افزایش دهند، ممکن است سهم اوپک و ایران در بازار کاهش یابد».
اثر واکنش اروپا
اما اگر عامل واکنش سخت اروپا و سازمان ملل، که به تعبیر حسینی یکی از عوامل مهم موثر بر فروش نفت ایران است، اجرایی شود برای نفت ایران چه اتفاقی خواهد افتاد؟ حسینی پاسخ میدهد:«در چنین شرایطی، احتمال دارد که ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود. البته ممکن است همچنان نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بپذیریم، اما خروج از NPT یکی از گزینه‌های پیش‌روی ایران خواهد بود. اگر اروپا به تعهدات خود در برجام پایبند نباشد و از آن خارج شود، ایران نیز واکنش متناسبی نشان خواهد داد. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که اروپا به‌تدریج در حال ناامید شدن از همکاری با آمریکا است، زیرا واشنگتن فشارهای تجاری و تعرفه‌ای زیادی به این اتحادیه وارد کرده است».
او معتقد است که تهدید رساندن فروش نفت کشور ما به زیر ۱۰۰هزار بشکه احتمالا تحت هیچ شرایطی دیگر عمل نباشد. حسینی تهدیدهایی از این دست از سمت مقامات آمریکایی را کاملاً نادرست ارزیابی میکند و توضیح میدهد:« در دوره قبلی، ترامپ توانست صادرات نفت ایران را کاهش دهد، اما دلیل آن این بود که ما نفت خود را به اروپا، کره جنوبی، ژاپن و هند می‌فروختیم. پس از خروج آمریکا از برجام، این کشورها تحت فشار قرار گرفتند و خرید نفت از ایران را متوقف کردند. اما در همان دوره، ایران همچنان حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز به چین صادر می‌کرد. علاوه بر این، در آن زمان بحران کرونا نیز باعث کاهش شدید تقاضای جهانی برای نفت شد. در شرایط کنونی، چنین عواملی وجود ندارد، بنابراین آمریکا دیگر قادر نخواهد بود که صادرات نفت ایران را به زیر ۱۰۰ هزار بشکه کاهش دهد».
لینک صفر
