هشدار زلزله در ورامین؛ بحران آب تهران را به لرزه در می‌آورد؟

 تریبون اقتصاد_استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به تکرار زمین لرزه‌ها در محدوده جوادآباد ورامین هشدار داد که تشکیل خوشه‌های لرزه‌ای روی گسل پیشوا، در کنار خشکسالی‌های شدید و تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی، می‌تواند مقدمه‌ای برای رخداد زلزله‌ای مهم‌تر در این منطقه باشد و تأکید کرد که تغییرات اقلیمی و بحران شدید آب در سال‌های اخیر، پایداری گسل‌ها را تحت تأثیر قرار داده است.

به گزارش ایسنا، او با اشاره به زمینلرزه بامداد روز ۱۰ مرداد ۱۴۰۴، اظهار کرد: زلزله‌ای با بزرگای ۳.۲ در ساعت ۵۵ دقیقه بامداد در نزدیکی جوادآباد، از توابع شهرستان پیشوا در استان تهران رخ داد.

وی با بیان اینکه این زمینلرزه در ادامه زلزله‌های مردادماه در دشت ورامین و حوالی پیشوا رخ داده است، اظهار کرد: پیش‌تر نیز در ۱۲ مرداد ۱۴۰۲، زلزله‌ای با بزرگای ۳.۵ منطقه جوادآباد را لرزانده بود. همچنین در مردادماه سال ۱۳۹۴ نیز دو زلزله دیگر در روزهای ۲۲ و ۲۳ در همین منطقه ثبت شده‌اند.

زارع خاطر نشان کرد: این زلزله‌ها در پهنه گسل پیشوا و در مجاورت محل رخداد زلزله‌های پیشین اتفاق افتاده‌اند. نزدیکی این ناحیه به تهران (در فاصله حدود ۶۴ کیلومتری جنوب شرق پایتخت) موجب توجه ویژه به چنین رخدادهایی شده است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: قرار گرفتن کانون زلزله‌های اخیر در محدوده شهرستان ورامین و شکل‌گیری خوشه‌ای از زمینلرزه‌ها (لرزه‌خوشه یا Cluster) روی گسل پیشوا می‌تواند نشانه‌ای از احتمال رخداد زمینلرزه‌ای بزرگ‌تر در آینده نزدیک در همین گسل باشد.

جمعیت ساکن در این مناطق

وی با اشاره به جمعیت ساکن در این مناطق، گفت: جمعیت جوادآباد حدود ۴۰ هزار نفر، جمعیت شهرستان ورامین حدود ۷۰۰ هزار نفر و جمعیت تجمیعی چهار شهرستان ورامین، قرچک، پیشوا و پاکدشت در سال ۱۴۰۴ حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر برآورد می‌شود که این موضوع بر حساسیت وضعیت می‌افزاید.

این استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی تأکید کرد: فعالیت‌های لرزه‌ای می‌توانند تحت تأثیر تغییرات میزان آب در پوسته زمین قرار گیرند، به‌گونه‌ای که خشکسالی‌ها یا فصل‌های خشک می‌توانند به افزایش فراوانی زلزله‌های کوچک‌تر منجر شوند.

وی با تاکید بر اینکه رابطه بین خشکسالی و زمین‌لرزه، به‌ویژه در مناطق خشک، در دهه اخیر هم در ایران و هم در غرب آمریکا مورد توجه قرار گرفته است، یادآور شد: در خشکسالی‌های بلندمدت، آبی که معمولاً زمین و سفره‌های آب زیرزمینی را اشباع می‌کند، تبخیر یا تخلیه می‌شود، به‌ویژه به علت برداشت انسانی. از دست رفتن مقدار زیادی از وزن آب موجود در پوسته باعث کاهش فشار وارد بر سنگ‌های زیرین می‌شود که به آن «تخلیه پوسته» گفته می‌شود.

زارع با اشاره به شرایط منطقه با تاکید بر اینکه منطقه ورامین به‌ویژه در سال‌های اخیر خشکسالی شدید و مداومی را تجربه کرده است، اضافه کرد: استان تهران که شامل منطقه ورامین نیز می‌شود، آب و هوای خشک و نیمه‌خشک طبیعی دارد . تغییرات اقلیمی این وضعیت را تشدید کرده و منجر به خشکسالی‌های مکرر و شدید شده است. منطقه ایران چندین سال است که در خشکسالی شدید به سر می‌برد و گزارش‌های اخیر حاکی از وضعیتی مداوم و رو به وخامت است، به طوری که سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ به عنوان سال بحران بی‌سابقه توصیف شده است. خشکسالی منجر به کاهش شدید سطح آب در سدهایی شده که آب تهران را تأمین می‌کنند و با کاهش چشمگیر بارندگی و ذخایر آبی در سدهای تامین‌کننده آب تهران همچون سد ماملو، لتیان، لار و کرج، منجر به وضعیت «بحران شدید آب» شده است.

بحران آب تهران

به گفته وی از ماه‌ها قبل مقامات گزارش دادند که میزان بارندگی در استان تهران کمترین میزان در ۵۷ سال گذشته بوده است. این امر منجر به «بحران شدید آب» شده است. یکی از پیامدهای عمده و مستند خشکسالی، استخراج بیش از حد و شدید آب‌های زیرزمینی است. دشت ورامین به ویژه به دلیل تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی، فرونشست قابل توجه زمین را تجربه کرده است. 

این محقق حوزه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله یکی از پیامدهای عمده خشکسالی را برداشت بیش‌ازحد آب‌های زیرزمینی دانست و گفت: در دشت ورامین، این موضوع باعث فرونشست قابل‌توجه زمین به‌دلیل تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی شده است. وقتی وزن آب بر رسوبات آبرفتی در بخش فوقانی پوسته فشار وارد می‌کند، به پایداری و قفل شدن گسل‌ها کمک می‌کند. اما با برداشته شدن این وزن، پوسته به‌طور جزئی به حالت اولیه بازمی‌گردد و این می‌تواند تنش وارد بر گسل‌های اطراف را تغییر دهد. این تغییر کوچک در تنش ممکن است برای ایجاد زلزله کافی باشد، به‌ویژه اگر گسل از قبل به آستانه شکست نزدیک شده باشد.

وی خاطرنشان کرد: مردادماه، اوج فصل خشک در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند استان تهران است. در این ماه، اثرات خشکسالی بلندمدت، حداکثر برداشت آب و تخلیه پوسته به بیشترین میزان خود می‌رسد و همین هم‌زمانی ممکن است در افزایش فعالیت لرزه‌ای مؤثر باشد.

زارع افزود: باید توجه داشت که هر خشکسالی الزاماً باعث زلزله نمی‌شود، اما تخلیه پوسته می‌تواند باعث زلزله‌های کوچک یا ریزلرزه‌ها شود که گاهی احساس نمی‌شوند. در عین حال، اگر گسل تحت فشار تکتونیکی شدید باشد، این تغییر کوچک در تنش ممکن است جرقه‌ای برای وقوع زلزله‌ای شدیدتر و مخرب‌تر باشد.