هرآنچه باید درباره کم‌کاری تیروئید و عوامل ایجاد آن بدانید

تریبون اقتصاد- کم کاری تیروئید بیماری است که غده تیروئید این هورمون را به مقدار کمتر از میزان طبیعی تولید می‌کند. اختلالات بسیاری منجر به کم کاری تیروئید می‌شوند که ممکن است بطور مستقیم یا غیرمستقیم غده تیروئید را درگیر کنند. از آنجا که هورمون تیروئید بر رشد، توسعه و بسیاری از فرآیند‌های سلولی تأثیر می‌گذارد، سطح ناکافی هورمون تیروئید عواقب گسترده‌ای برای بدن دارد.

غده تیروئید در کجا واقع شده است؟ هورمون‌های تیروئیدی چیست؟

به گزارش نمناک، هورمون‌های تیروئید توسط غده تیروئید تولید می‌شوند. این غده در قسمت تحتانی گردن، زیر سیبچه گلو قرار دارد. این غده به دور لوله تراکتیتی نای (trachea) می‌پیچد و شکلی شبیه به پروانه دارد. تیروئید از دو بال (لوب) تشکیل شده که توسط یک قسمت میانی (isthmus) به هم متصل می‌شوند.

غده تیروئید از ید (موجود در بیشتر غذا‌ها مانند غذا‌های دریایی، نان و نمک) برای تولید هورمون‌های تیروئید استفاده می‍شود. دو هورمون مهم تیروئید تیروکسین (تترائودوتیرونین یا T۴) و تری-یدوتیرونین (T۳) هستند که به ترتیب ۹۹ ٪ و ۱ ٪ هورمون‌های تیروئید موجود در خون را تشکیل می‌دهند. با این حال، هورمونی که دارای بیشترین فعالیت بیولوژیکی می‌باشد، T۳ است. پس از آزاد شدن غده تیروئید به خون، مقدار زیادی T۴ در صورت نیاز به T۳ تبدیل می‌شود که در واقع شکل هورمون فعال است که بر متابولیسم سلول‌ها تأثیر می‌گذارد.

چه عواملی باعث کم کاری تیروئید می‌شود؟

کم کاری تیروئید یک بیماری نسبتا شایع است. این نوع اختلال تیروئیدی در خانم‌ها بیشتر از مردان مشاهده می‌شود و شیوع آن با افزایش سن بیشتر می‌شود. نمونه‌هایی از دلایل شایع بروز تیروئید در بزرگسالان شامل هاشیموتو تیروئیدیسم است که یک شکل از خود ایمنی تیروئید پرکار یا لنفوسیتیک است که ممکن است بعد از پرکاری تیروئید (تیروئید غیر فعال) یا تخریب تیروئید از طریق رادیواکتیو یدی یا جراحی، بیماری‌های هیپوفیزی یا هیپوتالاموسی، مصرف دارو‌ها و کمبود ید شدید ایجاد شود.

هاشیموتو تیروئیدیسم

شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید یک بیماری ارثی به نام هاشیموتو تیروئیدیسم است. در این شرایط غده تیروئید معمولاً بزرگ شده (گواتر) و توانایی تولید هورمون‌های تیروئید را کاهش می‌دهد. هاشیموتو یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به طور نامناسبی به بافت تیروئید حمله می‌کند. تا حدودی اعتقاد بر این است که این بیماری اساس ژنتیکی دارد. این بدان معنی است که گرایش به سمت ابتلا به تیروئیدیت هاشیموتو می‌تواند در خانواده‌ای مشاهده شود. هاشیموتو در مردان ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از زنان دیده می‌شود.

کمبود ید شدید

در مناطقی از جهان که کمبود ید در رژیم غذایی وجود دارد، کم کاری تیروئید شدیدی در بین حدود ۵ تا ۱۵ درصد از جمعیت مشاهده می‌شود. کمبود شدید ید در مناطق کوهستانی دورافتاده نیز رخ می‌دهد. از زمان افزودن ید به نمک و نان، کمبود ید کمتر شده است.

تیروئیدیت لنفوسیتیک ناشی از پرکاری تیروئید​

تیروئیدیت به التهاب غده تیروئید اشاره دارد. تیروئیدیت لنفوسیتیک وضعیتی است که در آن توسط نوع خاصی از گلبول‌های سفید معروف به لنفوسیت التهاب ایجاد می‌شود. تیروئیدیت لنفوسیتیک به ویژه بعد از بارداری شایع است و می‌تواند بر ۸ ٪ از خانم‌ها پس از زایمان تأثیر بگذارد. در این نوع اختلال تیروئید معمولاً یک فاز پرکاری تیروئید (که در آن مقادیر بیش از حد هورمون تیروئید توسط غده ملتهب شده تولید می‌شود) وجود دارد که به دنبال یک مرحله پرکاری تیروئید انجام می‌شود که می‌تواند تا شش ماه ادامه یابد. در اکثر زنان مبتلا به تیروئیدیت لنفوسیتیک، تیروئید سرانجام به سطح عملکرد طبیعی خود باز می‌گردد، اما این احتمال وجود دارد که تیروئید غیرفعال باقی بماند.

تخریب ثانویه تیروئید به دلیل رادیواکتیو یدی یا جراحی

افرادی که به دلیل تیروئید کم کار (تیروئید غیر فعال) مانند بیماری گریوز تحت درمان قرار گرفته‌اند و رادیواکتیو یدی دریافت کرده‌اند ممکن است بعد از درمان، بافت تیروئید آنها عملکردی کمی داشته یا اصلا عملکردی نداشته باشند. احتمال این امر به عوامل مختلفی از جمله دوز ید مورد استفاده و اندازه و فعالیت غده تیروئید بستگی دارد. اگر شش ماه پس از درمان با رادیواکتیو یدی، فعالیت قابل توجهی در غده تیروئید به وجود نیاید، معمولاً به این معنی است که غده تیروئید دیگر به اندازه کافی کار نمی‌کند. نتیجه آن نیز بروز تیروئید کم کار است. به همین ترتیب، برداشتن غده تیروئید در حین عمل نیز باعث کم کاری تیروئید می‌شود.

بیماری غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس

اگر به دلایل مختلفی غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس نتوانند تیروئید را تشخیص دهند و به آن دستور دهند هورمون‌های تیروئیدی لازم را تولید کند، ممکن است باعث کاهش سطح T۴ و T۳ خون شوند، حتی اگر خود غده تیروئید طبیعی باشد. اگر بیماری هیپوفیز باعث این نقص شود، به این بیماری "کم کاری تیروئید ثانویه" گفته می‌شود. اگر این نقص ناشی از بیماری هیپوتالاموس باشد، به آن "کم کاری تیروئید" گفته می‌شود.

آسیب به غده هیپوفیز

ممکن است پس از جراحی مغز به هیپوفیز آسیب وارد شود و یا خون رسانی به مغز کاهش یابد. هنگامی که غده هیپوفیز زخمی می‌شود، کم کاری تیروئید باعث پایین آمدن TSH خون می‌شود، زیرا غده تیروئید دیگر توسط TSH هیپوفیز تحریک نمی‌شود. معمولاً، کم کاری تیروئید ناشی از آسیب غده هیپوفیز همراه با کمبود‌های هورمونی دیگر رخ می‌دهد، زیرا هیپوفیز فرآیند‌های دیگری مانند رشد، تولید مثل و عملکرد آدرنال را هم تنظیم می‌کند.

آسیب به غده هیپوفیز در اثر مصرف دارو‌ها​

دارو‌هایی که برای درمان تیروئید پرکار استفاده می‌شوند (پرکاری تیروئید) ممکن است باعث کم کاری تیروئید شوند. این دارو‌ها شامل متیمازول (تاپازول) و پروپیلتوریوراسیل (PTU) هستند. دارو‌های اعصاب، لیتیم (Eskalith، Lithobid) نیز شناخته شده است که عملکرد تیروئید را تغییر داده و باعث کم کاری تیروئید می‌شود. جالب اینجاست که دارو‌های حاوی مقدار زیادی ید مانند آمیودارون (کوردارون)، یدید پتاسیم (SSKI، پیما) و محلول لوگوول نیز می‌توانند باعث ایجاد تغییراتی در عملکرد غده تیروئید شوند که ممکن است منجر به خون رسانی پایین هورمون تیروئید شود.

علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید چیست؟

علائم تیروئید کم کار خیلی حساس است. آنها خاص نیستند (به این معنی که می‌توانند ناشی از بیماری‌های مختلف دیگری هم باشند) و اغلب به پیری نسبت داده می‌شوند. افراد مبتلا به کم کاری تیروئید ضعیف ممکن است علائمی نداشته باشند. این علائم به طور کلی با وخیم‌تر شدن وضعیت بیماری آشکار می‌شود و بیشتر این شکایات مربوط به کندی متابولیسم بدن است.

علائم و نشانه‌های متداول تیروئید کم کار عبارتند از:

خستگی

افسردگی

افزایش وزن متوسط

عدم تحمل سرما

خواب آلودگی بیش از حد

مو‌های خشک و زبر

ریزش مو

اختلالات قاعدگی

تغییرات خلق و خوی

کاهش عرق بدن

یبوست

خشکی پوست

گرفتگی عضلات

افزایش سطح کلسترول

کاهش تمرکز

درد‌های مبهم

تورم پاها