افتضاح کولر BLDC؛ چرا جایگزین کولر آبی شکست خورد؟

تریبون اقتصاد_ کولر آبی با موتور BLDC شروع هیجان‌انگیزی داشت اما تب آن زود پایین آمد تا نسبت به پروژه جایگزین شدن کولرهای آبی سنتی بدبین باشیم.

به گزارش فرارو؛ کولر آبی سنتی از تکنولوژی قدیمی استفاده می‌کند. سال 1834 میلادی اختراع شده و پس از به‌روزرسانی در دهه 50 میلادی، دیگر بهبود چمشگیری نداشته‌ است. آنچه الان در ایران داریم به 60 تا 70 سال قبل تعلق دارد. کولر آبی سنتی رسما قاتل منابع آبی است. شاید باور نکنید اما یکی از آنها تنها ظرف هشت ساعت کارکرد در روز، به طور متوسط بین ۲۰۰ تا ۲۴۰ لیتر آب مصرف می‌کند. با توجه به تعداد بالای کولر آبی در کشور، برخی آمارها نشان می‌دهد در یک شبانه‌روز حدود دو میلیارد لیتر آب مصرف می‌کنند که رقم بسیار بالایی است. کولر آبی سنتی همچنین به خاطر استهلاک بالا، احتیاج به تعویض مداوم پوشال، تسمه، پمپ آب، بازدهی کم و در نهایت تولید سروصدا، در دو سه سال اخیر محبوبیت خود را از دست داده است و چون کولر گازی هم زیاد برق مصرف می‌کند انتظار داشتیم نسل جدید کولر آبی به نام BLDC بیشتر تحویل گرفته شود اما...

چرا از کولر  با موتور BLDC استقبال نشد؟

کولر آبی با موتور BLDC، در ظاهر می‌توانست پیروزی بزرگ باشد. قرار بود بود مردم عاشق مزایای کولر بدون تسمه شوند و خلاص شدن از شر سرویس و نصب کولر آبی برایشان خوشایند باشد اما اوضاع طبق برنامه پیش نرفت. اگر بخواهیم تنها یک عامل را مقصر بدانیم باید به قیمت اولیه بالا اشاره کنیم.

قیمت بسیار بالاتر این کولرها نسبت به کولرهای آبی سنتی، با توجه به شرایط اقتصادی، به پاشنه آشیل این دستگاه تبدیل شده و بسیاری از مصرف‌کنندگان را می‌ترسانند.

عموم مردم درباره کارکرد کولر آبی با موتور BLDC آشنا نیستند اما حرفه‌ای‌ها هم می‌گویند بابت تعمیر و نگهداری‌شان نگران هستند. حق هم دارند؛ موتورهای BLDC و درایورهای مربوط به آن‌ها، پیچیدگی‌های الکترونیکی بیشتری دارند و تعمیر کردنشان نیازمند فرد متخصص است.

حتی اگر تعمیرکار آشنا داشته باشید، در صورت خرابی تعمیر کولر  BLDCپردردسر خواهد بود چون برخلاف قطعات کولر آبی باید برای قطعات کولر نسل جدید پول بیشتری بپردازید.

کولرهای آبی سنتی سال‌هاست در بازار ایران حضور داشته‌اند و زیرساخت تولید، توزیع و تعمیر آن‌ها به خوبی ایجاد شده است. تغییر این الگو و جایگزینی با محصولی جدید، در بهترین حالت نیازمند صرف زمان نسبتا طولانی است.

موتورهای BLDC چگونه کار می‌کنند؟

موتور BLDC، مخفف شده عبارت Brushless DC Motor است که برای موتورهای جریان مستقیم بدون جاروبک کاربرد دارد. این موتور از نوع الکتریکی است و برخلاف موتورهای DC سنتی، برای تغییر جهت جریان محتاج جاروبک و کموتاتور (کلکتور) نیست.

موتور BLDC شامل سیم‌پیچ‌هایی است که با اعمال جریان الکتریکی، میدان مغناطیسی تولید می‌کنند. این سیم‌پیچ‌ها معمولاً به صورت متوالی و با آرایش خاصی کنار هم قرار می‌گیرند.

بخش متحرک یا همان روتور شامل آهنرباهای دائمی است. آهنرباها توسط میدان مغناطیسی تولید شده در استاتور، به چرخش در می‌آیند اما مهمترین وظیفه را روی دوش درایور الکترونیکی گذاشته‌اند. این درایور با استفاده از سنسورهایی که موقعیت روتور را تشخیص می‌دهند، جریان را طوری به سیم‌پیچ‌های استاتور هدایت می‌کند که همیشه یک میدان مغناطیسی دوار ایجاد شود.

میدان مغناطیسی، آهنرباهای دائمی روتور را به حرکت در می‌آورد و موتور را می‌چرخاند. چون در این موتورها نیاز به جاروبک و کلکتور نیست، مشکلاتی مانند اصطکاک، تولید جرقه، ساییدگی و نیاز به تعمیر و نگهداری مداوم کمتر به چشم می‌خورد.

پیچیده شد نه؟ تصور کنید دو تا آهنربا دارید. اگر قطب‌های مخالف (شمال و جنوب) را نزدیک کنید، همدیگر را جذب می‌کنند و اگر قطب‌های مشابه (شمال و شمال یا جنوب و جنوب) را نزدیک کنید، همدیگر را دفع می‌کنند.

موتور BLDC بر اساس همین اصل جذب و دفع آهنربایی استوار است و مثل یک راننده حرفه‌ای می‌داند دقیقاً چه زمانی، به کدام سیم‌پیچ برق بدهد تا آهنربای دائمی روتور به بهترین شکل ممکن بچرخد، بدون اینکه انرژی اضافه مصرف کند یا صدای اضافی ایجاد شود.

مقایسه کولر آبی BLDC و کولر آبی سنتی

قیمت کولر BLDC با ظرفیت متوسط از حدود 15 میلیون شروع می‌شود و تا 45 میلیون افزایش پیدا می‌کند

آیا کولر آبی BLDC کم مصرف است؟

مصرف برق مزیت بزرگ کولر BLDC است. یک کولر با موتور BLDC می‌تواند تا 60 درصد کمتر از کولر آبی سنتی برق مصرف کنند. این کاهش مصرف برق به دلیل بازدهی بالای موتور BLDC و قابلیت کنترل دقیق سرعت آن اتفاق می‌افتد که به کولر اجازه می‌دهد با توجه به دمای محیط، سرعت فن را تنظیم کند. این ویژگی در ساعات اوج مصرف برق، روی کاهش هزینه قبض برق تاثیر می‌گذارد.

میزان مصرف آب در کولر آبی با موتور BLDC، توسط مکانیزم تبخیر و نوع پد یا پوشال کنترل می‌شود و به دلیل کنترل دقیق‌ سرعت فن و همچنین استفاده از پد سلولزی کولر در بسیاری از کولرهای BLDC که راندمان تبخیر بالاتری دارند، مصرف آب نیز بهینه‌ است.

برخی منابع به کاهش مصرف آب تا یک پنجم کولر آبی سنتی اشاره کرده‌اند اما در نهایت این کاهش مصرف آب، بیشتر به نوع پد سلولزی کولر و سیستم کنترل هوشمند جریان آب بستگی دارد.

قیمت کولر BLDC؛ آیا خرید آن به صرفه است؟

قیمت کولر آبی بسته به ظرفیت، برند، ویژگی‌های اضافی و نوسانات بازار متغیر است. برای خرید کولر آبی سنتی در سال 1404، باید بین هفت تا 18 میلیون تومان پول خرج کنید. کولر آبی 3500 ارزان‌تر است و هر چقدر ظرفیت کولر بالاتر برود (مثلا تا 8000) قیمت آن هم افزایش پیدا می‌کند.

قیمت کولر آبی با موتور BLDC، به طور قابل توجهی بالاتر از کولرهای سنتی است. برای کولرهای BLDC با ظرفیت‌های متوسط (مثلاً 5500 تا 8000)، قیمت‌ها از حدود 15 میلیون تومان شروع می‌شود و به راحتی تا 45 میلیون تومان افزایش پیدا می‌کند.

قیمت کولر آبی با موتور BLDC، در صورتی که بزرگتر یا پیشرفته‌تر باشد، به 60 میلیون تومان یا بیشتر می‌رسد اغلب این کولرها از پد سلولزی نیز بهره می‌برند. در حالی که مثلا قیمت کولر سلولوزی بدون موتور BLDC، بین هشت تا 25 میلیون تومان است.

کولر سلولوزی از پد مخصوص به جای پوشال استفاده می‌کند که راندمان تبخیر و سرمایش بهتری دارد.

کولرهای گازی به دلیل استفاده از سیستم تبرید و کمپرسور، گران‌ترین نوع سیستم سرمایشی محسوب می‌شوند. قیمت آن‌ها به شدت به ظرفیت (BTU)، اینورتر بودن یا نبودن، و برند بستگی دارد و برای ظرفیت‌های رایج (مثلاً 12000 تا 36000 BTU) از حدود 35 میلیون تومان تا بیش از 150 میلیون تومان متغیر است. کولر گازی مجهز به اینورتر که مصرف‌ کمتری دارند، گرانترین انتخاب خواهد بود.

سوالات متداول درباره ارتقاء کولر آبی سنتی به BLDC

تبلیغات برای تعویض قطعات کولر آبی سنتی با قطعات جدید، مثل موتور BLDC، پمپ آب جدید، پد سلولزی به تازگی رایج شده‌ است. بخشی از اصرار فروشنده صحیح به نظر می‌رسد. در قدم اول باید فضای موجود در محفظه موتور کولر سنتی را چک کرد اما سوای مسائل اقتصادی درباره قیمت بالای قطعات (به‌خصوص موتور) حواستان باشد هرگونه تغییر در موتور و پروانه تعادل فن را به هم بزند و ممکن است در نهایت باعث لرزش و تولید صدای آزاردهنده شود.

آیا می‌توان جای پوشال از پد سلولزی استفاده کرد؟

بله. این یک ارتقاء متداول و منطقی است. پدهای سلولزی در ابعاد استاندارد تولید می‌شوند و به راحتی جایگزین پوشال‌های قدیمی می‌شوند. ساختار متراکم و لانه‌زنبوری پدهای سلولزی سطح تماس آب و هوا را به شدت افزایش می‌دهد و تبخیر کارآمدتری را رقم می‌زند، در نتیجه هوای خنک‌تری تولید می‌شود. به دلیل راندمان تبخیر بالاتر، آب کمتری برای رسیدن به همان میزان سرمایش (یا سرمایش بیشتر) مصرف می‌شود.

تعویض پمپ آب قدیمی با پمپ جدید عملی است؟

پمپ‌های جدید قدرت و کارایی بهتری در گردش آب بر روی پدها دارند. پمپ جدید که معمولا روی کولر آبی BLDC یا سلولزی استفاده می‌شود صدای کمتری تولید می‌کنند و روی افزایش راندمان کولر تاثیر مثبت می‌گذارند.

می‌توان موتور BLDC روی کولر قدیمی نصب کرد؟

از نظر تئوری بله، اما از نظر عملیاتی و اقتصادی دارای چالش‌های جدی است. موتور BLDC با فن‌های سنتی کولر (که معمولاً پروانه فلزی بزرگ با تسمه هستند) سازگار نیستند. موتور BLDC نیاز به پروانه و طراحی فن متفاوت دارد که مستقیم به شفت موتور متصل شود (بدون تسمه). این تغییر نیاز به مهندسی مجدد و تغییرات ساختاری در بدنه کولر دارد. از طرف دیگر درایور الکترونیکی باید با سیستم سیم‌کشی کولر و احتمالاً سنسورهای دما/رطوبت ادغام شود تا مزایای کنترل دقیق سرعت را فراهم کند. این پیچیدگی در کولر سنتی وجود ندارد.

تعویض موتور چه مزایایی دارد؟

در صورت اجرای صحیح و اصولی، ممکن است شاهد کاهش مصرف برق (تا 60 درصد) باشیم. همچنین به دلیل حذف تسمه و جاروبک و طراحی بهینه موتور، کولر عملکرد بسیار کم‌صداتری خواهد داشت و به دلیل اصطکاک کمتر و عدم وجود قطعات سایشی عمرش بیشتر می‌شود.

آیا تعویض قطعات توسط حرفه‌ای‌ها توصیه می‌شود؟

تعویض موتور کولر آبی سنتی با موتور BLDC بسیار پیچیده، پرهزینه و نیازمند تغییرات ساختاری است که عملاً در اغلب مواقع غیرعملی و غیراقتصادی است. به جای تغییر موتور، توصیه می‌شود به فکر خرید کولر آبی BLDC جدید باشید. یک موتور BLDC به همراه درایور مناسب برای کولر آبی (در کنار سایر قطعات، هزینه تغییر پروانه و سیم‌کشی)، تقریبا اندازه خرید کولر BLDC نو هزینه دارد.