ضربه پیاز دو هزار تومانی به کشاورزان

تریبون اقتصاد_ جنوب استان کرمان، یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی کشور، این روزها با بحران شدیدی در بازار پیاز روبه‌رو است؛ بحرانی که نه‌تنها سفره کشاورزان را تهدید می‌کند، بلکه زنگ خطری برای کل زنجیره تولید محصولات کشاورزی به شمار می‌رود.

به گزارش نبض بازار، با آغاز فصل برداشت، قیمت هر کیلو پیاز به کمتر از دو هزار تومان کاهش یافته؛ رقمی که به‌هیچ‌وجه با هزینه تمام‌شده تولید که بیش از ۱۳ هزار تومان برآورد شده، هم‌خوانی ندارد. در برخی روزها قیمت حتی به هزار تومان رسیده و عملاً موجب شده برخی کشاورزان محصول خود را به دام بدهند، رایگان توزیع کنند یا رها سازند تا در گرمای مزارع فاسد شود.

این بحران در شرایطی رخ داده که کشور تنها چند ماه قبل با کمبود و افزایش قیمت پیاز مواجه بود. با این حال، در زمان اوج تولید، نبود سیاست‌گذاری صحیح، فقدان مدیریت بازار و غیبت اهرم‌های نظارتی، دست دلالان را برای خرید محصول با پایین‌ترین قیمت ممکن باز گذاشته است. تنها خریداران واقعی این روزها همین واسطه‌ها هستند که با بازارسازی مصنوعی، اجازه فروش پیاز با قیمت واقعی را از کشاورزان سلب کرده‌اند.

دولت دیر وارد شد؛ کشاورزان متضرر شدند

با تشدید اعتراض‌ها و انتشار گسترده کلیپ‌هایی از کشاورزانی که محصولات خود را دور می‌ریزند، دولت ناچار شد وارد عمل شود. خرید تضمینی پیاز توسط تعاون روستایی با قیمت ۵۶ هزار ریال آغاز شد، اما این نرخ همچنان فاصله زیادی با هزینه واقعی تولید دارد و فقط بخشی از خسارت کشاورزان را جبران می‌کند. بسیاری ترجیح داده‌اند همین فرصت را غنیمت شمرده و حداقل بخشی از هزینه‌ها را از این طریق بازگردانند.

نمایندگان مجلس هشدار دادند

نمایندگان شهرستان‌های جیرفت و عنبرآباد در مجلس شورای اسلامی، از جمله بهنام سعیدی، ضمن انتقاد از شرایط فعلی، نسبت به عواقب امنیتی و اجتماعی ادامه این وضعیت هشدار داده‌اند. سعیدی تاکید کرد که کشاورزان حتی برای تأمین نان شب نیز دچار مشکل شده‌اند و از وزارت جهاد کشاورزی و کمیسیون کشاورزی مجلس خواست تا برای بررسی میدانی اوضاع، کمیسیونی به جنوب کرمان اعزام کنند.

الگوی کشت روی کاغذ ماند

یکی از عوامل مؤثر در ایجاد بحران، عدم رعایت الگوی کشت است. به گفته احمد احمدپور، رئیس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان، سطح مجاز کشت پیاز در منطقه ۹,۳۰۰ هکتار تعیین شده بود، اما با آغاز کشت دوم در آذرماه، این رقم به بیش از ۲۳ هزار هکتار رسید؛ یعنی دو و نیم برابر ظرفیت پیش‌بینی‌شده. به‌دلیل نبود اهرم‌های قانونی بازدارنده، نه تنها نتوانستند مانع این افزایش شوند، بلکه حمایت کافی هم برای تنظیم بازار پس از برداشت محصول صورت نگرفت.

از اجاره نجومی زمین تا سرمایه‌گذاران غیربومی

از دیگر دلایل افزایش هزینه تولید در جنوب کرمان، نرخ بالای اجاره زمین کشاورزی است. شرکت‌های بزرگ مانند کشت و صنعت جنوب کرمان، زمین‌های مرغوب خود را تا بیش از ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال برای هر هکتار اجاره می‌دهند؛ رقمی که به عنوان معیار در بازار عمل کرده و فشار را بر کشاورزان خُرد افزایش داده است.

همچنین ورود افراد ثروتمند و غیربومی – از پزشکان و طلافروشان گرفته تا سرمایه‌گذاران غیرکشاورز – به حوزه کشاورزی و اجاره زمین برای کشت پیاز، رقابت را غیرمنصفانه کرده و موجب شده کشاورزان واقعی، بیشتر متضرر شوند. نبود تفکیک میان کشاورز حرفه‌ای و سرمایه‌گذار فرصت‌طلب، بار دیگر ضرورت استفاده از «پروانه کسب کشاورزی» را یادآور می‌شود.

توقف صادرات؛ ضربه نهایی به بازار

از دیگر عوامل موثر در آشفتگی بازار، توقف ناگهانی صادرات پیاز توسط دولت بود؛ اقدامی که بدون اطلاع قبلی صورت گرفت و منجر به ازدست‌رفتن بازارهای خارجی شد. بسیاری از کامیون‌ها در پشت مرزها متوقف شدند و با برگشت کالا، بازار داخلی نیز اشباع و راکد شد. حالا با رفع محدودیت‌ها، مشتریان خارجی سابق نیز تمایل کمتری به خرید از ایران نشان می‌دهند.

رییس اتاق اصناف کشاورزی جیرفت هشدار داده در صورتی که وضعیت به همین شکل ادامه یابد، در آینده شاهد نابودی باغداری نیز خواهیم بود، چرا که برخی کشاورزان به‌دلیل بیماری درختان نخل و مرکبات، اقدام به قطع آنها و تبدیل زمین به زراعت کرده‌اند. در نبود سیاست حمایتی، ممکن است در سال‌های آینده جنوب کرمان، دیگر قطب تولید محصولات باغی هم نباشد.

بحران فعلی پیاز در جنوب کرمان تنها یک نمونه از تکرار سالانه مشکلات ساختاری در بخش کشاورزی کشور است. تا زمانی که الگوی کشت اجرایی نمی‌شود، مدیریت بازار ناکارآمد باقی می‌ماند، سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای وارد عرصه تولید می‌شوند و حمایت‌های دولتی مقطعی و ناکافی است، این بحران‌ها سال به سال تکرار خواهند شد؛ تنها محصولی که تغییر می‌کند، پیاز، گوجه، سیب‌زمینی یا هندوانه است.

اکنون بیش از هر زمان دیگری نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت، شفافیت در بازار، حمایت هدفمند از کشاورزان واقعی و اجرای الزام‌آور الگوی کشت احساس می‌شود؛ چرا که بحران پیاز ۱۴۰۳، تنها هشداری است برای بحرانی بزرگ‌تر در آینده.