گزارش تریبون اقتصاد از آمار مهاجرت شغلی
دام مهاجرت زیر پای کدام مشاغل پهن می‌شود
مهاجرت نیروهای متخصص یا از دست دادن سرمایه های پنهان و کاهش رشد اقتصادی
تریبون اقتصاد - مهاجرت از ایران در دو دهه گذشته، به یکی از پدیده‌های برجسته اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده است که ابعاد متنوعی از جامعه را تحت‌تأثیر قرار داده است. این روند، به‌ویژه میان برخی از مشاغل کلیدی و نیروی کار متخصص، نمایان‌تر بوده و زنگ خطری برای آینده توسعه کشور محسوب می‌شود.
به گزارش تریبون اقتصاد؛ پزشکان، پرستاران، مهندسان، و فعالان حوزه فناوری اطلاعات از جمله گروه‌هایی هستند که در صدر موج مهاجرتی شغلی قرار دارند. دلایل این مهاجرت‌ها، از جست‌وجوی فرصت‌های شغلی بهتر و کیفیت بالاتر زندگی گرفته تا فرار از چالش‌های ساختاری در ایران، نشان‌دهنده تحولی عمیق در الگوهای مهاجرتی جامعه ایران است.
دانشگاهیان و پژوهشگران
مهاجرت نخبگان دانشگاهی و پژوهشگران به دلیل محدودیت‌های داخلی در حوزه تحقیق و توسعه، کاهش بودجه‌های پژوهشی، و نبود حمایت کافی از تحقیقات علمی، افزایش‌یافته است. آمریکا، کانادا، و کشورهای اسکاندیناوی از جمله مقاصد محبوب برای این گروه هستند. بر اساس داده‌های سالنامه مهاجرتی ایران، روند خروج فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از سال 2018 شدت بیشتری گرفته است.
پزشکان و پرستاران
در سال‌های اخیر، ایران شاهد موجی بی‌سابقه از مهاجرت پزشکان و کادر درمانی بوده است. این روند در سال‌های اخیر شدت گرفته و به‌ویژه در دو سال اخیر، بیش از ۱۰ هزار پزشک و پرستار ایران را ترک کرده‌اند
مهاجرت پزشکان و پرستاران از ایران از اوایل دهه ۱۳۹۰ به طور چشمگیری افزایش‌یافته است. عواملی چون شرایط کاری دشوار، دستمزدهای پایین، و محدودیت‌های موجود در نظام سلامت ایران باعث شده‌اند که بسیاری از پزشکان به کشورهای دیگر مهاجرت کنند. طبق گزارش‌ها، مقصد اصلی این گروه‌ها کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون آمریکا، کانادا، و آلمان بوده است. در سال‌های اخیر، ترکیه نیز به یکی از مقاصد محبوب تبدیل شده است. از آن زمان، هر سال حدود پنج تا ۱۰ هزار پزشک از ایران مهاجرت کرده‌اند و این روند ادامه دارد.
مهاجرت نیروی کار حوزه درمان باعث کمبود پزشک و پرستار در ایران شده و فشار بیشتری بر کادر درمانی باقی‌مانده وارد می‌کند. طبق آمار وزارت بهداشت، تعداد پزشکان به ازای هر هزار نفر در ایران کمتر از استانداردهای جهانی است، و این موضوع خدمات درمانی را تحت‌تأثیر قرار داده است.
در کنار مهاجرت پزشکان و پرستاران، کسب‌وکارها و مشاغل تخصصی دیگری نیز در سال‌های اخیر به میزان قابل‌توجهی از ایران خارج شده‌اند. برخی از این مشاغل که بیشترین نرخ مهاجرت را داشته‌اند عبارت‌اند از:
مهندسان
مهاجرت مهندسان از ایران به‌ویژه در حوزه‌های مهندسی نرم‌افزار، مهندسی برق و صنایع نفت و گاز نیز از جمله پرشمارترین‌ها بوده است. از سال ۱۳۹۴، بسیاری از مهندسان به کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، اروپا و آمریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند. یکی از دلایل این مهاجرت‌ها می‌تواند نبود فرصت‌های شغلی مناسب و محدودیت‌های رشد حرفه‌ای در ایران باشد.
فعالان استارتاپی و متخصصان فناوری اطلاعات
شغل‌های مربوط به فناوری اطلاعات به‌ویژه در حوزه‌های برنامه‌نویسی، طراحی وب و امنیت سایبری، به دلیل گسترش فضای دیجیتال و نیاز به تخصص‌های خاص در بازارهای جهانی، موردتوجه ویژه مهاجران ایرانی قرار گرفته است. به گفته منابع معتبر، از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹، آمار مهاجرت متخصصان این حوزه به کشورهای پیشرفته‌ای چون آمریکا، کانادا و آلمان رشد قابل‌توجهی داشته است.
صاحبان مشاغل و سرمایه‌گذاران
سرمایه‌گذاران و کارآفرینان ایرانی در سال‌های اخیر، به دلیل بی‌ثباتی اقتصادی، تحریم‌ها، و نوسانات شدید ارزی به کشورهایی نظیر ترکیه، امارات متحده عربی و حتی کشورهای جنوب شرق آسیا مهاجرت کرده‌اند. برای مثال، در ترکیه بین سال‌های 2020 و 2021 بیش از 1600 شرکت توسط ایرانی‌ها تأسیس شده است، که نشان‌دهنده روند رو به رشد این نوع مهاجرت است
علل اصلی مهاجرت
شرایط اقتصادی، وضعیت سیاسی، تحریم‌ها، و فساد نهادینه شده از عوامل اصلی مهاجرت به شمار می‌روند. علاوه بر این، نوسانات اقتصادی و رکود بازار کار نیز فشار زیادی بر مهاجرت این افراد وارد کرده است. بسیاری از افراد این مهاجرت‌ها را فرصتی برای بهبود کیفیت زندگی و شغلی خود می‌بینند.
مقصدهای مهاجرت
کشورهای مقصد بسته به حرفه متغیر است، اما مهم‌ترین کشورها برای مهاجرت ایرانیان در این دسته‌ها شامل ایالات متحده آمریکا، کانادا، آلمان، ترکیه و کشورهای عربی خلیج‌فارس هستند. علاوه بر این، کشورهای توسعه‌یافته در اروپا و استرالیا نیز از دیگر مقاصد محبوب هستند.
روند مهاجرت مشاغل تخصصی از ایران نه‌تنها چالشی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور است، بلکه نشان‌دهنده ضرورت اصلاحات بنیادین در سیاست‌های داخلی برای جذب و نگهداشت سرمایه‌های انسانی است.
فرار دو هزار میلیارد دلاری
محمود نجفی عرب رئیس اتاق بازرگانی تهران با اشاره به مطالعات مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در مورد مهاجرت گفت: پژوهش مرکز بررسی‌های استراتژیک نشان میدهد، دو عامل «نااطمینانی» و «ناامنی» اقتصادی مهم‌ترین دلایل مهاجرت کارآفرینان و فعالان استارت‌آپی است.
او گفت: نکته مهم اوج‌گرفتن مهاجرت از کشور است؛ نکته‌ای که مرکز استراتژیک ریاست‌جمهوری در گزارشی از آن به‌عنوان «ورود به فاز مهاجرت عام» یا «مهاجرت توده‌وار» یاد کرده است. اتفاقی که می‌تواند تبعات منفی جدی برای جامعه و فرایند رشد و توسعه کشور به همراه داشته باشد.
نجفی عرب در بخشی از سخنانش گفت: در دو دهه اخیر ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است عددی که امروز با آن می‌توانستیم به رشد ۸ درصدی برسیم.
محمود نجفی عرب گفت: طبق آمارها در 10 سال اخیر به صورت متوسط سالانه 27 هزار ایرانی اقامت کشورهای اروپایی، کانادا و آمریکا را اخذ کرده‌اند و براساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران در سال 1401 حدود 65 هزار نفر از کشور مهاجرت کرده‌اند در شرایطی که در نظرسنجی همین سال این مرکز بیش از 60 درصد ایرانی‌ها تمایل به مهاجرت دارند؛ عددی که واقعا دردآور است و نشان میدهد سطح حس تعلق به کشور به شدت کاهش یافته است.
